معاد و مسئله حشر يك امر اساسي و ضروري در ادیان الهی به خصوص در دين اسلام است. در بررسی آیات و روایات، همه موجودات در يك روز و زمان معين سر از خاك برمي‌دارند و با دمیده شدن در صور دوم وارد صحرای محشر می‌شوند.در پیشگاه عدل الهی همه با هرموقعيّت‌هاي اجتماعي ، قومي و … برای حسابرسی حاضر می‌شوند. در آن روز تنها ملاك حسابرسي انسان‌ها تقوا است .
در این تحقیق پس از فصل کلیات و مفهوم شناسی به عمومیت مسئله حشر پرداخته شده است.
با توجه به آیات و روایات متوجه می‌شویم که آدمی هر آنچه که انجام می‌دهد دو صورت دارد یکی صورت ظاهر و دیگری صورت باطن و انسان با همین صورت باطن عملش در محشر حاضر می‌شود. اگر آن عمل، خالص و بدون ریا باشد باعث نورانی شدن چهره آدمی می‌شود و اگر غیر از این باشد، باعث تاریک شدن راه انسان می‌شود.
از بین موجودات زنده، جن‌ها نیز مانند انسان‌ها دارای عَقل و شعور هستند و به تبع آن دارای تکلیف نیز می‌شوند و حشر نیز بر آن‌ها صدق می‌نماید.
حیوانات اگر چه دارای درک و شعور کمتری نسبت به آدمی هستند اما در صحرای محشر حاضر خواهند شد و به تعبیر روایات، برخی از اعمال آنان رسیدگی می‌شود.
نباتات و جمادات هر چند دارای درک و شعور پایین‌تری نسبت به انسان‌ها و حیوانات میباشند ولی حشر در مورد آن‌ها نیز مطرح شده است. طبق مبانی عقلی و روایی از هر ذرّه‌ای در این عالم حیات و علم تراوش می‌کند که البته این حیات حتّی در جمادات معنای خاصی دارد، و لذا از آنجایی که جمادات از اصل وجود برخوردار هستند دارای حیات، قدرت و علم نیز خواهند بود؛ هر چند این صفات در آن‌ها بسیار ضعیف است.
پس از مسئله حشر، به تجسم اعمال که یکی دیگر از جزئیات مورد اعتقاد در مورد قیامت است پرداخته شده؛ چرا که حشر موجودات با مسئله تجسم اعمال معنای واقعی پیدا می‌کند و هر ذرّه کار خیر و شر به صورت واقعی بر آدمی مجسم می‌شود و بر اساس آن به جزا و یا پاداش می رسد.
هر فصل تحقیق با بیان یک مقدمه شروع شده و با یک نتيجه از مباحث به پايان رسيده است و در انتهای تحقیق نتیجه‌گیری کلی و راهکارهایی ارائه شده است.
از مباحث مورد بررسی این نتیجه کلی گرفته شده است که با توجه به آیات و روایات، حشر یک مسئله واقعی و اساسی ادیان الهی است و فقط مخصوص انسان‌ها نبوده و حشر موجودات در آخرت بر اساس موجودات غیر انسانی نیز شکل می‌گیرد.
واژگان كليد : حشر ، معاد ، تجسم اعمال و موجودات.